LMdK - Hejmar 6, Nîsan 2010

Encamê hestên ku bi nexweşiyê hatiye xemilandin: Karêkterekî piçûk û bêhêvî, di rêyeke bûyerên girîng û bibandor de, kesayetiyên mezin û zilamên civakê, çalakiyên gelek xirab ên mirovan û xwepêşandanên biheybet ên xwezayê, diyalog û nivîsandin, pirs û bersivên ku tim hevdû dişopînin, bê ku werin bidawîkirin… Wisa dixûyê ku di vê romana José Saramago de “hemû tiştên xwezayê” cîh digirin. Beriya hemû amadekariyên pirtûkekê li ser hêza xeyalan tê nexşekirin, heman pirtûk li ser bingeha bûyereke dîrokî ku xetên wê di arşîvên neteweyên ewrûpî de veşartî ne hatiye nivîsandin.

Çima em ji bo ronkirin û jihevderxistina vê qîr û qetrana tîr a di nava xîzê de di binê erdê de bombeyeke nukleerî nateqînin?! Di salên 1950'î de ev fikrê destpêkê hatiye bîra hin kesên mejiyê wan ji aliyê zêrê reş (petrolê) ve hatî girtin û bûne dînê wê. Lê bêhtir ya hat tercîhkirin birrîna daristanan, zuwakirina çem û rûbaran, erdkolan û bi gelek avê şûştin bû. Sala 1967'an Suncor ê amerîkî kana pêşî vekir û 30 salan varîla petrolê ya herî biha ya dinyayê hilberand.

Di serdana Brezîlya ya 2’ê Adarê de Wêzîra Karê Derve ya Dewletên Yekgirtî yên Amerîka’yê Hillary Clinton ji bo mîheke ji keriyê xwe qutbûyî ya li baxçeyê pişta mala xwe waezek kir: “Em hêvî dikin ku hukûmeta Venezûela’yê ji nûh ve (...) mulkiyeta şexsî misoger bike û li aboriya bazarê vegere .” Ti tiştî nû nîne. Ji 2003’an ve Venezûela’yê tevahiya rekorên mezinbûna aborî şikandin.

JORGE LUIS BORGES di wê baweriyê de bû ku divê werger bêje bi bêje neyê kirin û digot: ’’Şaşitî ew e ku em jibîr dikin ku her ziman xwedî şêwazeke cuda ye ku mirov pê karibe gerdûnê hîs bike û bibîne.’’
‘Werger’ navekî ye ku em didin tevgera herî samîmî ya xwendinê. Her xwendin werger e. Bi xwendinê veguherîn pêk tê. Yanî mirov êdî gerdûnê ne tenê bi awayeke fîzîkî dibîne, derbasî asteyeke wisa dibe ku dikare wê herwiha hîs bike û bijî.

Hunera hemdem "şoreşger e", lewma yên ku jê hez nakin yan paşverûyên bi rastî ne yan jî paşverûyên ku pê nizanin paşverû ne ango neo-paşverû ne. Îro mohr û etîketên bi vî rengî li herkesê diwêre li wateya hin berhem û pratîkên hunera hemdem bipirse, tê xistin. Ji berdêla bikevin xetera ku guman ji wan were kirin populîst, nezan yan jî ehmeq in, mirov gelek caran tercîh dikin dengê xwe nekin û fikrên xwe nebêjin, ev rewş balkêş nîne.

Ji Şerê Cîhanê yê Duyemîn vir ve hunermend û rewşenbîrên norweçî di nameyeke xwe ya vekirî de ji hikûmeta sosyal demokrat re gotin ku girse çandeke baş heq dike, bi taybetî li herêmên ku lê girse (gel) kêm dijî. Desthilatdariyê bi pêşxistina sîstemeke baş a tiyatroyê, sînemayê û pêşangeha (expozîsyona) huner bersiv da. Li ser vê esasê welat sîstemeke bêhempa, ya ku heta roja îro li her deverên welat belav bûye, pêşxist.

Ji salekê vir ve, li Dewletên Yekgirtî yên Amerîka’yê, tansiyona aboriyê bilind dibe. Çîn ji politikaya derve ya Serok Barack Obama ne razî ye, lewma bi armanca bersîveke dijber bide vê polîtîkayê biryar da ku êdî bonoya xezineya Amerîka’yê nekire. Li gorî texmînên neyînî yên gelek analîstan eger rewş wisa berdewam bike û Çîn vê helwesta xwe neguherîne dibe ku di pêşerojê de Amerîka felaketeke finansî ya wisa mezin bijî ku dikare aboriya Amerika’yê bîne ser çokan. Gefa Çîn’ê xwedî delîl û argumanên maqûl in.

Berhema dawî ya bîranînên Lionel Jospin kêm tiştan zelal dike, analîzên xurt têde nînin û pirsên hatî kirin jî heta di dilê xwe de axaftinê, hatine kêmkirin. Dîsa jî mirov nikare bêje tevahiya wê ne hêjayî eleqeyê ye, lewra veguherîna yek ji fîgurên çepgirên fransî vedibêje yê ku ji mîlîtantiya troçkîst bû rêveberê Partiya Sosyalîst (PS): “Hevokek tê bîra min ku demekê bi me gelekî bi nirx û hêja bû: 'Şoreşgerek divê şoreşê bike...' Min fêm kir ku li Ewrûpa’yê emê şoreşê nekin û min dev ji şoreşgeriyê berda. Ez fikirîm ku divê karê were kirin reform bin.

Hejmara dawî ya “Manière de Voir” dosyayeke gelekî balkêş li ser mijara Afganîstan’ê amade kiriye. Yekem nivîsa Stephen Hugh Jones behsa Afganîstan a di salên 1965’an de tûşî şerê navxweyî hatibû dike. Hingê Afganîstan welatekî tampon ê di navbera Yekîtiya Komarên Sosyalîst a Sovyet û Welatên Yekgirtî yên Amerîka’yê de bû û qebûl nedikir di hevgirtinên li dijî Sovyetan de cih bigire. Darbeya leşkerî ya komarxwaz li dijî Melîk Zaher Şah ji aliyê Prens Mohamed Dawîd (17’ê Tîrmeha 1973’an) ve û bi piştgiriya komunîstan pêk hat.

Diyar e bayekî azadiyê li ser parçeyekî teng yê Perava Rojava ya dagirkirî rabûye. Piştî rakirina hin bajar û nuqteyên sihêtiyê yên li ser rêyan, şofêrên filistînî, ku bêrê ji ber seknadina dûvdirêj pir zehmetî dikşandin, mirov dişê bêjê, êdî ew bê kelem ji Eriha heta Ramallah û Nablûs’a Bakurê Filistîn’ê çûn û hatinê dikin. Di vê qetîtka bê hêwa de ji erda pîroz, duxwuye ku aborî careke din bi ser xwe ve tê. Barên sabûn, rûnê zeytûnan, şînkayî, vexwarinên bê alkol û bîraya ceh, bê astengî ber bi cihên gihiştina xwe ve diçin.