Jan Ilhan Kizilhan psîkolog, nivîskar û rojnamevanekî kurd ê navdar e.
Di dawiya salên 60´î de li Kurdistana Bakur ji dayîk bûye. Di sala 1973´î de bi tevî malbata xwe koçberî Almanyayê bûye. Li Almanya û DYA´yê li zankoyan perwerdeya psîkolojîyê, zanîna dadmendiyê, civaknasî û orîentalîzmê dîtiye. Niha li zankoyên wekî Freiburg, Konstanz hwd dersê dide. Dîsa îdareya klînîkeke psîkolojîk dike, di warê hindikayî, lêkolînên aştiyê, diyaloga di nava çandan û di warê terapiya psîkolojîk de xebatan dike.
Prof. Dr. Kizilhan bi qasî du salan berpirsiyariya giştî ya karê weşandina Med TV kiriye. Bi dehan kovar û rojnameyên kurdî, almanî û ingîlîzî de nivîsiye. Gelek caran di têlevizyonên navneteweyî de, di bernameyan de cihdigire.
Prof. Dr. Kizilhan ji aliyê dadgehên Almanyayê ve wekî pispor tê naskirin. Di dozên ku alîkariya psîkologan tê xwastin de cih digire. Kizilhan li dinyayê wekî zanayek li ser êzîdîtiyê jî tê naskirin.
Dema di pirsgirêkên şîddetê de, weke şêweyê herî dijwar jî di şer de, mirov werin kuştin yan birîndar bibin (wateya vê jî ew e ku hin mirov hin mirovên din dikujin yan jî birîndar dikin), hingî ev rewş bi serê xwe xisleta civakekê yan jî civatekê gelekî diguhere. Ew xislet û karakterên civakan heta bi ferdan bi xwe diguhere, lewra wateyeke taybet a jidestdana jiyana mirovan û pêkanîna şîddetê, ji bo endamên civakan heye. Di encama şerekî bi vî rengî de mirina mêr, jin û zarokan ji bo tevahiya civakê serboriyeke gelekî girîng û bitesîr e. Ev serborî hevîrê jiyana wan disitire.
Li bajarên mezin ên tirkan, kurd rojane bi hewldanên qetilkirinê, êrîş, destdirêjî û dijûnan re rûbirû ne; ev jiyaneke rojane ya pêşhukim û dîtina dijminane ye. Ji bo welatiyên kurd, jiyana rojane veguheriye ya lidervehiştin û êrîşên bi ser kurdan de. Êrîşkar ji aliyê kesên xwediyê heman zêhniyet û fikrî ve tên parastin û ji aliyê pirraniyeke bêdeng ve bi awayekjî neyekser ji bo êrîşên bi vî rengî tên teşwîqkirin û kirinên wan tên rewa kirin.
Kî zimên kontrol bike, dikare bi wî jî li ser pêvajoyên raman û fikirînê tesîrê bike. Birêvebiriya îdeolojiyê bi birêvebiriya zimên ve dibe. Francis Bacon balê dikişîne ser bi hev re girêdana ziman û ramanê û wî bawer dikir ku ziman berî ramanê tê û ew bi têgehên ku pêk tîne, şiklê ramanê jî diyar dike.
Peyvên aparata desthilatdariyên totalîter û polîtîkaya wan ya li dijî mirovahiyê dibe sedema bandoreke totalîter û guherîna raman, helwêst û tevgerê.
Wisa dixuye ku di salên dawîyê de li serzemîna polîtîk li Kurdistan û dîasporayê derbarê Nasname û Netewe de veguherîneke paradîgmaya polîtîk dest pê kiriye.
Gengeşîya li ser rêya sêyem cara pêşî di roja me de nayê kirin. Ji alîyê dîrokî ve rêya sêyem bi destpêkirina dualîzmê, ji serdema Manîçêr (216 piştî zayînê) ve bû xwedîya girîngîyeke taybet, ji ber ku dualîzm rêyeke sêyem nabîne. Dabeşî di navbera baş û xirab, reş û spî, jêr û jor, çep û rast de tê kirin. Beşên din yên navber û derdorê nayên dîtin. Dîyanetên cîhanê yên mezin û îdeolojîyên siyasî yên piştî wê demê hewlê didin ku di bin vê nêrînê de pirsgirêkên civakî fêhm bikin û li gor wê jî, awayên jîyanê pêk bînin.
Şideta bi motîvasyona siyasî, bi gelek formên cuda, li her deverên cîhanê derdikeve holê. Îşkence, kujerî û şerên ku ji alîyê dewletê organîzekirî, her diçe hîn zêdetir dijberî beşên gelê sîvîl pêk tên, jîyana gelek mirovan bi dawî tê. Kesên ji taqîbatên bi vî awayî ku hîn li jîyanê mane û nifşên piştî wan, hîn piştre, bi piranî piştî gelek salên din jî, di bin bandora fîzîkî û derûnî ya (psîkolojîk) şidetê de êşê dikşşînin. Rewşeke gelemperî ya tirsnak û çavtirsandî dikare di dewletên bi vî awayî de bibe gumanbarîya têkilîya nav mirovan.
Serhildana dînan ji bo ku bêhtir mafan di sîyaset, civak û aborîyê de bi dest bixin bandoreke nû û nikare were pêşdîtin li civatan dike û ev jî wê di siberoja nêzîk de ji bo dinyayê girîng be. Hem bi rêya globalbûnê û hem jî bi rêya bûyerên li Rojhilatê Nêzîk û Navîn ên weke şerê li Efxanîstanê, li Iraqê, “bihara erebî” û şerê li Sûrîyeyê tevî rizgarîya gelan ji dîktatorên kevnekolonyal-împeryal, berê dînamîkê dide ji nû ve bi îdeolojî kirineke dînên pirranîyan û yên hindikahîyan. Bi vê re jî ne bi tenê Îslam e ya ku dest pê dike di sîyaset û civakê de xurttir cihê xwe bigire.
Li gorî pîvanên cihê, hîn ne dîyar e ka berê kêştîya Kurdistanê bi ku ve diçe. Hîn jî hejmara kaptanên keştîyê pir e, gelek derya û gelek bahozên ku divê ji wan bibihure hene. Lê belê divê êdî pirsa dewr û bandora rewşenbîrên kurd di van bûyeran de û di dîyarkirina rota û berê vê keştîyê de were kirin. Ev mijareka zehmet e.
Ji damezrandina Tirkîyeyê û vir ve û heta ji dema împaretorîya osmanîyan û vir ve şidet li her derî hebû, her tişt dihewand û dikete nava tevahîya alîyên rastîyê. Nebûna şidetê alîyekî nû ye ku hîmê pêvajoya aştîyê di navbera kurdan û dewleta tirk de pêk tîne.