Prof. Dr. Jan İlhan Kizilhan

Dema di pirsgirêkên şîddetê de, weke şêweyê herî dijwar jî di şer de, mirov werin kuştin yan birîndar bibin (wateya vê jî ew e ku hin mirov hin mirovên din dikujin yan jî birîndar dikin), hingî ev rewş bi serê xwe xisleta civakekê yan jî civatekê gelekî diguhere. Ew xislet û karakterên civakan heta bi ferdan bi xwe diguhere, lewra wateyeke taybet a jidestdana jiyana mirovan û pêkanîna şîddetê, ji bo endamên civakan heye. Di encama şerekî bi vî rengî de mirina mêr, jin û zarokan ji bo tevahiya civakê serboriyeke gelekî girîng û bitesîr e. Ev serborî hevîrê jiyana wan disitire.

Li bajarên mezin ên tirkan, kurd rojane bi hewldanên qetilkirinê, êrîş, destdirêjî û dijûnan re rûbirû ne; ev jiyaneke rojane ya pêşhukim û dîtina dijminane ye. Ji bo welatiyên kurd, jiyana rojane veguheriye ya lidervehiştin û êrîşên bi ser kurdan de. Êrîşkar ji aliyê kesên xwediyê heman zêhniyet û fikrî ve tên parastin û ji aliyê pirraniyeke bêdeng ve bi awayekjî neyekser ji bo êrîşên bi vî rengî tên teşwîqkirin û kirinên wan tên rewa kirin.

Kî zimên kontrol bike, dikare bi wî jî li ser pêvajoyên raman û fikirînê tesîrê bike. Birêvebiriya îdeolojiyê bi birêvebiriya zimên ve dibe. Francis Bacon balê dikişîne ser bi hev re girêdana ziman û ramanê û wî bawer dikir ku ziman berî ramanê tê û ew bi têgehên ku pêk tîne, şiklê ramanê jî diyar dike.

Peyvên aparata desthilatdariyên totalîter û polîtîkaya wan ya li dijî mirovahiyê dibe sedema bandoreke totalîter û guherîna raman, helwêst û tevgerê.

Wisa dixuye ku di salên dawîyê de li serzemîna polîtîk li Kurdistan û dîasporayê derbarê Nasname û Netewe de veguherîneke paradîgmaya polîtîk dest pê kiriye.

Gengeşîya li ser rêya sêyem cara pêşî di roja me de nayê kirin. Ji alîyê dîrokî ve rêya sêyem bi destpêkirina dualîzmê, ji serdema Manîçêr (216 piştî zayînê) ve bû xwedîya girîngîyeke taybet, ji ber ku dualîzm rêyeke sêyem nabîne. Dabeşî di navbera baş û xirab, reş û spî, jêr û jor, çep û rast de tê kirin. Beşên din yên navber û derdorê nayên dîtin. Dîyanetên cîhanê yên mezin û îdeolojîyên siyasî yên piştî wê demê hewlê didin ku di bin vê nêrînê de pirsgirêkên civakî fêhm bikin û li gor wê jî, awayên jîyanê pêk bînin.

Şideta bi motîvasyona siyasî, bi gelek formên cuda, li her deverên cîhanê derdikeve holê. Îşkence, kujerî û şerên ku ji alîyê dewletê organîzekirî, her diçe hîn zêdetir dijberî beşên gelê sîvîl pêk tên, jîyana gelek mirovan bi dawî tê. Kesên ji taqîbatên bi vî awayî ku hîn li jîyanê mane û nifşên piştî wan, hîn piştre, bi piranî piştî gelek salên din jî, di bin bandora fîzîkî û derûnî ya (psîkolojîk) şidetê de êşê dikşşînin. Rewşeke gelemperî ya tirsnak û çavtirsandî dikare di dewletên bi vî awayî de bibe gumanbarîya têkilîya nav mirovan.

Pêvajoya pêkhatina koçberîya kurdan li Ewropayê bi rengên cîhguhertin, bi darê zorê ji cih û war kirin, penagihandin, gerîna li kar, xwendin yan jî koçberîya ber bi welatekî din ve heye. Girêdayî avahîya civaka li Ewropayê, weke komên din ên koçber kurd jî bi fenomenên hindikahîyan û etnîsîteyê re rûbirû ne. Hebûna mijarên din ên referansê (erd, sazî, bawerî, ziman) têkilîya navend û derdorê, ya pirranî û hindikayîyê diafirîne; elaqedarî nedomdarîya dem û hêvîyên erdan û ya di warê bîrewerîyê de, elaqedarî sedemên koçberîyê, şert û mercên wê li qada civakî-çandî û yên tevnên kurdî pirsgirêkên xerîbbûn û bidilûcanbûnê, akulturasyon û asîmîlasyonê, jidestdana nasnameyê û bidestxistina nasnameyê, bêdîrokbûn û perspektîfên dîrokê didin der. Li ser bingehê van cudatîyan rengên cihê yên koçberîyê hene, yên weke dîyaspora, koçberî û êdî herweha transkoçberî jî.

Li gorî pîvanên cihê, hîn ne dîyar e ka berê kêştîya Kurdistanê bi ku ve diçe. Hîn jî hejmara kaptanên keştîyê pir e, gelek derya û gelek bahozên ku divê ji wan bibihure hene. Lê belê divê êdî pirsa dewr û bandora rewşenbîrên kurd di van bûyeran de û di dîyarkirina rota û berê vê keştîyê de were kirin. Ev mijareka zehmet e.