Serge Halimi

Meha bihurî, wêneyekî Bîbî Ayşa li ser berga Time Magazine hat weşandin. Ne guhê wê hebû û ne jî bêvila wê û bi qasî ku dibêjin, Talîbanan li wê weha kiriye (1). Li Îranê jî, Sakîne Mohammedî-Aştiyaniya ku berê jî hatibû qermeçîkirin, bi ricimandinê hat cezakirin. Rûyê wê yê ku hê derb nexwariye, bûye sembola hevgirtina li dijî rejîma Tehranê. Ev herdu dîmenên jinan mirov didin fikirandin, lê gelo li çi didin fikirandin? Ne li bêrehmiya îslamîstên afgan: Sovyetê ev rewş berê dîtibû, gava ku bi piştgiriya rewşenbîrên medyatîk, Rojavayiyan çek didan fondamantalîstan.

Berî nuha bi salekê, me bangek li xwendevanên xwe kiribû (1). Bi rengê ku wan bikin şirîkên rewşa darayî û projeyên Le Monde Diplomatique’ê, me ji wan xwastibû ku pereyan li me bibexşin, xwe bikin abone, hevalên xwe bikin abone, hê bêtir bi rengekî nizamî Le Monde Diplomatique’ê li kîoskan bikirin. Agahdarî û ragihandina serbixwe heyiyeke giştî ye, lê belê para bingehîn ya mesrefên wê dimîne ser stûyê bikir û aboneyên rojnameyê bi tenê. Bêyî wan, yanî bêyî we, hebûn û pêşketina Le Monde diplomatique’ê teqez nabe.

Ev çil sal in ku Fransayê xwepêşandanên weha me-zin nedîtibûn. Kesayetiya Nicolas Sarkozy, quretiya wî û hewla wî ya perçiqandina "dijberan" bû sedem ku li dijî wî eniyeke bihêz û berfireh were ser hev. Lê belê, hêrsa pind û girseyên mirovan ji rewş û hewesên şexsekî newelidîne helbet. Ew bersiv in ji bo tercîha medeniyeta nesax, ji bo behaneya qeyrana aborî ku bi destê komeke hikumetên ewropî ve tê birêvebirin û di paleta wan a siyasî de rengên rastgirên bêtirs û bêxem û çepgirên serşor û meslehetxwaz hene.

Van rojan, lîberal pirr bi hejaran eleqedar dibin. Weke mînak, li Brîtanyayê, serokwezîrê mihafezekar David Cameron’ê ku ji pêşiyê xwe, Tony Blair’ê serokê berê ye Partiya Karkeran, îlhamê digire, dixwaze bi girseyî xercên qeydiyên Zanîngehê zêde bike (1). Ev pirs tedbîreke civatî ye. Objektîf e, gelo? Xwendina bilind ku pirraniya "mişteri"yên wê ji tebeqeyên halxweş tên divê nekeve situyê hemî kesên ku bacê didin. Dewlet dixwaze teserrûfekê bike; bûrsa hejaran heye.

Di cotmeha sala 1962ê de, bayê şerekî mezin ê nukleerî rûyê cîhanê difirikîne. Demeke kin berîya hilbijartinên nîvserdemî, serokê Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê John Kennedy bê navber tîne ziman ku tu baregeheke fuzeyên êrişê yên sovyetî dê li Kubayê bi cih nebe, ew ê neyê qebûlkirin. Moskova wêdetir jî diçe, lê belê bêyî ku karibe tê derxe ka daxuyanîyên amerîkî ji bo nermkirina hilbijêran tên kirin an jî îqazên cidî û jidil in. Ragihandinên veşartî dê niyeta aktoran diyar bikin û weha bikin ku karibin buhranê çareser bikin.

Berpirsîyarên siyasî hez dikin behsa "tevlihevîya" tiştan bikin da ku rave bikin ku daxwaza veguherandina wan, dînane ye. Lê belê di hin şert û mercan de her tişt dîsa gelekî hêsan dibe. Çawa ku, weke mînak, piştî 11ê îlonê, kevneserokê DYAyê George W. Bush li ser herkesî ferz kir ku di navbera "me û terorîstan" de tercîha xwe bike. Li Tûnisê ev tercîh di navbera dîktatorekî dost û "rejîmeke mîna ya Talîbanan li bakurê Afrîkayê (1)" de bû.

Guleyên kujer, dibe yên şiîyan bin, dibe yên sunîyan; dibe yên nêrînnerman bin, dibe yên nêrînhişkan, dibe yên hevalbendên rojava bin, dibe yên "dij-emperyalîstan". Kesên dimirin jî her wisa. Lê belê rejîmên ku guleyan direşînin hemû dişibin hev. Rejîma Trablûsê karî utopyaya xwe ya ji bo şoreşa cîhanê, bi kontrola sînorên Yekîtîya Ewropayê biguherîne (1).

Bi mehan e ku serhildanên li welatên ereban, kartên siyasî, dîplomatîk û îdeolojîk yên herêmê ber bi îstîqameteke demokratîk ve rê dikudînin. Zexta lîbyayî ev dînamîk tehdît dikir. Û şerê rojavayî yê ji alîyê Neteweyên Yekbûyî ve jî pêşî lê hat vekirin, berî çendekê li vê dîmenê daneyeke ku encamên wê şolî ne, zêde kir.

Fona Pereyan a Nevneteweyî (IMF) hê nû lê mikur hat: "Qederê çar salan piştî destpêka krîza malî, bawerîya bi îstîqrara sîstema bankeyan a navneteweyî hê jî divê bi tevahî bê nû kirin." (1) Lê belê tiştê ku serokê Rezerva Federal a Amerîkî Ben Bernanke weke "Buhrana Mezin [ya sala 1929ê] jî di nav de, krîza malî ya herî xirab a dîroka dunyayê" (2) dinirxîne, li Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê nebû sedema tu mueyîdeyên cezayî. Goldman Sachs, Morgan Stanley, JP Morgan pereyên xwe li hilweşîna sermayeguzerîya bi rîsk didin û van bi lez û bez pêşniyazî mişterîyên xwe dikin...

Her kî rabe û li ser îmtiyazên olîgarşîyê, hertiştfiroşîya sînornenas a çînên rêveber ên fransî, diyarîyên ji bo bankayan tên kirin, serbestfiroşîyê û meaşên bi bahaneya reqabeta navneteweyî tên kêm kirin, gotineke nebaş bibêje û rexneyekê bike, bi carekê weke populîst tê reş kirin. (1) Û bi ser de jî tê gotin ku ev kes bûye "lîstoka rastgira tundrew".