LMdK - Hejmar 12

Ev çil sal in ku Fransayê xwepêşandanên weha me-zin nedîtibûn. Kesayetiya Nicolas Sarkozy, quretiya wî û hewla wî ya perçiqandina "dijberan" bû sedem ku li dijî wî eniyeke bihêz û berfireh were ser hev. Lê belê, hêrsa pind û girseyên mirovan ji rewş û hewesên şexsekî newelidîne helbet. Ew bersiv in ji bo tercîha medeniyeta nesax, ji bo behaneya qeyrana aborî ku bi destê komeke hikumetên ewropî ve tê birêvebirin û di paleta wan a siyasî de rengên rastgirên bêtirs û bêxem û çepgirên serşor û meslehetxwaz hene.

Herçend di netewebûyina civakekê de xwedan dewletbûyin ne şertê bingehîn be jî, dewlet di wê netewebûyinê de xwedan cîhekî girîng û sereke ye. Gava ku milletek him bê dewlet be û him jî di nava dewletên milletên din de bi sînoran hatibe dabeşkirin û bindestkirin, û ji parçeyên xwe yên din hatibe cudakirin, û di ser de jî, nasnameya wî û zimanê wî hatibe redkirin û bi qasî sedsalekê di siyaseteke asîmîlasyonê ya tund re hatibe derbaskirin, divê pêvajoya netewebûyinê jî li ser bingehine din were avakirin.

Mafê perwerdeya bi zimanê zikmakî mafekî xwezayî ye. Mirov bi mirovahiya xwe ve, bêyî daxwaz û xwestinê weke xwediyê vî mafî tê ser rûyê dunyayê. Lê weke ku tê zanîn, li Komara Tirkiyeyê (KT) ne bi tenê ev maf, zimanê kurdan û hebûna wan bi xwe jî hatiye înkarkirin. Dema mirov li serpêhatiya Kurdan a perwerdeya bi zimanê zikmakî ya sedsala dawîn dinihere, hin xalên balkêş xuya dibin. Di vê nivîsê de em dixwazin li ser vê serpêhatiyê rawestin û bi serpêhatiya avakirina beşê Ziman û Wêjeya Kurdî li Zankoya Artukluyê ve girê bidin.

Çarsedsaliya bajarê Kebekê sala 2008’an bi mirêsdariyê û bêpîvan di nava derxistineke pêş a serfiraziya yekîtiya neteweyî ya Kanadayê de hate pîrozkirin. Bi xêra sed û pêncî milyon dolarên ku hikumetên cuda dane, fîloyeke ji çil keştiyên babirkî ji La Rochelle’ê (1) da rê da ku derbaskirina Atlantîkê temsîl bikin, konserên belaş hatin organîzekirin (Céline Dion, Paul McCartney...), filmek li ser dîroka Kebekê bi dehan hefte her êvar li ser ekraneke li derve ya 60 metroyî bilind û 600 metroyî fireh hat nîşandayin, û hwd.

Qazakistan bi hemû hêza xwe ve hewlê dide ku amadekariyên kombûna bilind a Rêxistina Ewle-karî û Hevkariya Ewropayê (REHE) bike ku divê di rojên 1 û 2’yê çileya pêşîn de pêk were. Ev kombûn li Astanayê, li paytexta nû ya vê komara Asyaya Navîn a Sovyetên berê, pêk tê. Di destpêka 2010’an de, kêm kesan bawer dikir ku rêveberê vî welatî birêz Nûrsûltan Nazarbayev – yê ku nuha welatê wî ji REHE’yê re serokatiya demkî dike- bikare bala nûnerên 56 welatên endamên vê rêxistina navneteweyî bikişîne ser herêma navîn ya Asyayê.

Gaël Guichard-Sherbina: Ji bo Qazakistanê, serokatiya demkî ya Rêxistina Ewlekarî û Hevkariya Ewropayê (REHE) di sala 2010’an de tê çi wateyê?

Birêz Kanat Saudabayev, wezîrê karên derve yê Qazakistanê:

Rêxistina Ewlekarî û Hevkariya Ewropayê (REHE), li rex Hevpeymaniya Atlantîk (NATO, Rêxistina Peymana Atlantîka Bakûrî) û Yekîtiya Ewropayê (YE), yek ji wan sê rêxistinên navneteweyî ye ku ji bo ewlehiya parzemînê Ewropayê dixebitin. Lê belê tenê ew e ku pêncî û şeş welatan bi xwe ve digire, ji Dewletên Yekgirtî yên Amerîkayê (DYA) di ser Rûsyayê re heta digihîje dewletên Asyaya navîn û dewletên ewropayî. Bi vî rengî, li dunyayê, rêxistina herî girîng a ewlekariya herêmî ye.

Pirsa mafên mirovan ku heta hingê tabû bû, di peywendiyên Rojhilat-Rojava de, sala 1975’an, di Konferansa li ser ewlehî û hevkariya Ewropayê (KEHE) de kete rojevê. Danezana dawîn ya Helsînkiyê (Fînland) ya 1’ê tebaxa 1975’an, ev pêşhata diyarker pesend kir. Profesorê hiqûqê Emanuel Roucounas, yê zankoya Atînayê, bawer dike ku "ji cerga ku daxuyaniya dawîn ya civîna Viyanayê [sala 1989’an] "rehendê mirovane" destnîşan û binecîh kiriye, mafên mirovan li hemû şax û pêngavên KEHE’yê belav dibin ".