LMdK - Hejmar 17, Nîsan 2011

Têkilîya edebîyat û polîtîkayê; edebiyat û îdeolojîyê her dem bûye babeta gengeşeyên gur û germ. Encam bi piranî bûye du helwêstên dijberî hev: Helwêsta ku têkilîya polîtîkayê û edebiyatê piştguh dike û helwêsta ku têkilîya edebiyat û polîtîkayê dipejirîne. Lê ligel vê piştguhkirina têkilîya edebiyat û polîtîkayê jî, em baş dizanin ku sazîya edebiyatê li welatên Ewropayê di nav kîjan şert û mercan de û ji bo bicihanîna kîjan mîsyonê hat damezirandin. Loma jî ev helwêsta piştguhkirinê bixwe jî bi me baş dide xuya kirin ku ev yek desttêwerdaneke polîtîk û îdeolojîk e, li ser edebiyatê.

Hingê navê berhemeke Rojen Barnas e, di sala 1997ê de, li Stokholma Swêdê ji hêla Weşanxaneya Nûdemê ve ronahî dîtiye û gihaye ber destê hezkiriyên kurmancîyê. Min bi xwe di sala 2000ê de, gava ku yekem car ez çûm Swêdê, ev kitêb peyda kir. Bi ya min Hingê yek ji wan berheman e ku mirov çend caran jî bixwîne, ji xwendina wê têr nabe. Ji bo min Gundikê Dono ya rehmetîyê Mehmûd Baksî jî wiha bû. Destpêka salên 90ê bû û yekem berhema kurmancî bû ku min xwendibû.

Georges Bérard-Quélin (1917-1990), rojnameva-nekî sosyalîst ê radîkal, sala 1940ê berî bibe dildarê doza berxwedanê [Résistance a fransîyan li dijî nazîyan] sekreterê demî yê redaksîyona La France au Travailê, rojnameyeke Hevkar [a nazîyan] bû.

Krîza aborî û diravî ku dinya daye ber xwe carinan tiştên bingehîn dide ji bîr kirin: aborîya sedsala 21ê dê herdem û her ku biçe bêhtir girêdayî jêderên xwezayî be, ji ber ku di bin taqîb û giranîya, herçend bi sînor be jî, pirbûna nifûsa dinyayê û her weha jî hatina bi berdewamî ya hêzên nû û çînên navendî yên bi mesref a nav bazara dinyayê de ye.

Hîdrokarbur ango petrol, gaz û yên mayî, motora bivênevê ya aborîyên hevdem e…

Platon, gava Bajarê Îdeal teswîr dike, dixwaze ku helbestkar tê de nebin, ji ber ku ji bo tehrîqkirina hestan behreyeke wan ya nebixêr heye, lê ne ji bo bihêzkirina mentiqê. Jean-Jacques Rousseau, teorîsyenê Contrat social [Peymana Civakî] ya berî şoreşê, di Lettre à d’Alembert sur les spectacles [Nameyek bo d’Alembert Derbarê Numayîşan de] ya xwe de piştgirîyê dide qedexekirina şanoyê li Cenevreyê û pêşniyaz dike ev hunera gendel nemîne ku "ruhên xayîn pîj dike". Di her du nimûneyan de, hewl ew e ku rola hunerê li gor bikêrîya wê ya siyasî an jî exlaqî bê dest nîşan kirin.

Bi mehan e ku serhildanên li welatên ereban, kartên siyasî, dîplomatîk û îdeolojîk yên herêmê ber bi îstîqameteke demokratîk ve rê dikudînin. Zexta lîbyayî ev dînamîk tehdît dikir. Û şerê rojavayî yê ji alîyê Neteweyên Yekbûyî ve jî pêşî lê hat vekirin, berî çendekê li vê dîmenê daneyeke ku encamên wê şolî ne, zêde kir.

Di erefa civîneke Konseya Ewropayê de ya li ser krîza deynan, 23ê adarê, parlemana Portekîzê planeke armanca wê bi qutkirina mesrefên civakî, kêmkirina lihevderneketina budceyê bû, red kir. Hukûmetên qada euroyê ji ya xwe nayên xwarê û weke derman heba ta‘l hişkbûnê didin.

Weke di xewnekê Naomi Klein de a ku wê şaşiyên teza xwe ya destpêkê telafî bike, neolîberalîzma ewropî îhtîmameke taybet pê dide ku xwe li "stratejiya şokê" bîne – lê belê şokeke ku ew bi xwe di çêkirina wê de bi rolekî mezin rabû.

Komîsyona lêgerînê ya li ser krîza fînansî, ku li gulana 2009ê ji hêla serok Barack Obama ve hat saz kirin, çîleya navbihurî rapora xwe pêşkêş kir. Peywira wê jî, nîşandana sedemên bobelatê bû, ku li tebaxa 2007ê dest pê kir û salek bi şûn ve, digel têkçûna çend sazûmanên fînansî yên amerîkî yên mezin gihîşt asta xwe ya herî bilind.

Şirketa Tokyo Electric Power (TEPCO)(1) a ku santrala nukleer a Fukuşîmayê bi rê ve dibe, ji bo bawerîyê bide japonan, gelo bi rastî jî çi ji destê wê hat, kir? Di îlona 2002yê de, şênîyên komegiravan tê derdixin ku, ji dawîya salên 1980yê ve, şirketê bîst û neh raporên ku arasteyî ajansa ewlekarîya nukleerî hatine kirin, texrîf kirine. Şênî, wekî din, fêr dibin ku rayedarên japonî ji sala 2000ê ve xwedîyên vê agahîyê ne, lê belê berîya hingê pêwîst nedîtin li vê rewşê bikolin.

Nîqaşa li ser nukleerê
Piştî şoka tsunamiyê, dinya li gor rîtma dilê santrala nukleer a Fukuşîmayê û şeş reaktorên wê jiya. Nîqaşa li ser licihbûna nukleera sivîl û kontrola wê zindî bû. Lê belê weki mînaka fransî ya jihevxistina superphénixê jî nîşan dide, ji bo ku her tişt raweste, têrê nake mirov dezgehekê bigire.