Dîmenên welatan gelek beş in; dîrokî ne, xwezayî-xweşikayî ne, dîmenên mirovan (jin-mêr-zarok) hene. Dîmenên dîtbar lê yên nedîtbar jî hene; nedîtbar bi giranî afirandina çand, ziman, raman; rewş û tevlivîna kevneşopî, helwest û perwerde, rêwişt û giyan. Dîmen bi rengdêrên erênî lê bi yên nerênî jî dîmen in, mîna hejarî-dewlemendî, xemgînî-dilşahî, mirin-jiyan, ken û girîn ûwd.
Em dixwazin li vê derê pêşangeha çend dîmenên dîrokî û xweşikayî rave bikin.
Otorîteyên edebiyatê, xasma yên di warê kurteçîrokên modern de şareza ne, dîyar dikin ku ji bo dîtina mijarên baş, pêdivî bi çavdêrîyeke baş heye. Li gor van "gurên edebiyatê", parîyeke fikir û ponijîna li ser tiştên ji hêla herkesî ve têne dîtin, ji bo afirandina kurteçîrokeke "qewîn" bes e û zêde ye jî. Mehmet Dîcle jî bi berhema xwe ya bi navê Narayê, bi me dide selmandin ku ew çavdêrekî baş e. Bi heşt kurteçîrokên di berhema xwe de, bi hostatîyeke edebî, kitekitên kurteçîrokan tevî heyecan û balkişandinê, pêşkêşî dêhn û bala me dike.
Dibe ku mirov navê Osman Sebrî li ser pirtûkeke weha dirokî bibîne û mirov lê ecêbmayî bimîne. Ji ber ku Osman Sebrî bêtir weke helbestkar, şervan û nivîskar tê nasîn. Lê heke mirov li kovara Ronahîyê binêre, mirov ê bibîne ku weke rêzenivîsên jînenîgarîyê li ser Napolyon û Siltan Selaheddîn nivîsiye. Ev rêzenivîs ji alîyê weşanxaneya Belkîyê ve weke pirtûk hate çap kirin.
Ger mezinîya berhemekê li gor şana wê ya medyatîk bihata pîvan, bê şik ya Rene Girard dê hêjayî derbasbûna nifşên siberojê bûya. René Pommier tenê dixuye ku wisa difikire "dikare bi awayekî pir rewa pesnê xwe bide ku wî hemû reko-rên pozbilindîyê şkandine û bêguman ji bo demeke dirêj." (1) Bi awayekî aşkere, bi xwedîbûna "keşfkirina hîpo-teza herî berhemdar a sedsalê" ew wekî "Darwînê Çandê" tê pîroz kirin.
Biserxwevehatin ne tu bêhnvedan e. Me ji berê ve dizanî, dema ku karker -bi taybetî karkera jin- ne "li ser kar" e, hê jî dixebite, ji ber ku dema karê malê ji dema xebata bi meaş pirtir e. (1) Wekî din, ev karker jî mesrefê dike, lê em zêde bala xwe nadin mesrefkarîya wî, tevî ku ew pirî caran bi awayekî belaş ji bo şirket an îdareyan jî dixebite da ku, ji xwe, kar bi dawî bike.
Meraqa rîskên ku li ser demokrasîyê giran dibin wekî derketina dijûnê xuya dikir. Kesên ku demokrasî dixistin ber lêpirsînê, weke ku dîn bûne dihatin dîtin, bi taybetî kesên ku der heqê avakirina Ewropayê pirs dikirin. Îro berevajîya vê mitalekirina tiştê ku em bi şermokî dikarin weke "kêmasîyeke demokratîk" binirxînin, bûye tiştekî normal. Ev gotina zeftkirî, vê pirsgirêkê kêmtir girîng dide xuya kirin: "Tu tişt ne bêqisûr e, helbet, lê bi xebatê divê em bigihîjin başkirinekê"…
Pêşpêşkirina ji bo temaşevan dîmenên herî zelal û berbiçav, dikare wisa xuya bike ku ev hindiktirîn tişt e ku mirov weke maf ji sînemavanekî hêvî bike. Hem bi kalîteya xwe hem jî bi hev-girêdanên xwe, divê dîmen paqij, zelal, bawerîdêr û ne şîlo bin. Lê belê gelo mirov dikare piştrast be ku ev helwest ya herî baş e ji bo radestkirina heqîqeta cîhana reel ?
9ê nîsana 2010ê, li ser balafirgeheke Seychellesê, jumbo-jeteke leşkerî ya spanî birek mîtralyoz û tifengên êrîşan danîn ku ji embarên artêşê dihatin. Ji bo kê bûn? Ji bo xebatkarên şirketên spanî yên parastina taybet, ku van heyamên dawîyê girêbestên parastina gemîyên ku li peravên Somalîyê masîyên ton digirin bi dest xistibûn. Ev hinardeya/neqliyeya diduyê ye ji sala 2009ê ve: piştî ku hindek gemî ketine ber êrîşên nû, di sala 2010ê de bi mîtralyozên zêdeyî hatine bihêzkirin.
Karûbarên wisa nexweş lê herwiha mecbûrî, yên ku piraniya wan, bi dilxwazî an jî bi karmendî li ser milên jinan tên meşandin: xizmeta ji bo şexsan di nava civakê de pirsên hesas bigewde dike.
Îzolekirina mûçegiran, nebûna rêûresmê sendîkayî, jêbirina têkilîyên hêzê yên ji rêûresmê: Li pêşîya seferberîya kesên di sektora Alîkarîya li Malê de pir in. Mînakên li Ardeşê, li Berî û Somê.