LMdK - Hejmar 26, Çile 2012

Weşanxane, di pêşketina civakan de xwedî roleke girîng in. Di nav xebatên medyayê de, di kar û barên ragihandina rojane de weşanxaneyên pirtûkan diweşînin, gelek girîng in: Berhem û weşanên wan ên wek pirtûk dikarin hertim ji nû ve bên weşandin û belavkirin; bandora wan li ser civakê hertim heye. Civak bi medyaya rojane dibe xwedîya agahdarîyên rojevê, lê ji pirtûkan gelek tiştan fêr dibe, dikare hertim bixwîne û kengê bixwaze pirtûk amade ne, wek dostên wefadar di nav refan de li benda xwendevanên xwe aram radiwestin.

Di dawîya sedsala XIXem de, Orville Owen, doktorê li Detroitê, dawîya dawî aleta ku bi mehan li ser dixebitî, temam dike: Du lûleyên fireh li ser sêpêyên ji textikan bicihkirî, bi manîvelayekê tên xebitandin. Di navbera her du lûleyan de, tevneke bi sedan metre vegirtî û li ser tevnê, wî hemû berhemên William Shakespeare û yên gelek nivîskarên din ên pê re hevdem bi cih kirine. Baş e, projeya wî çi ye? Zîvirandina banda ji peyvan bi lezeke pêwist ji bo ku nasnavê veşarî yê ku wê bihêle ku Owen nasnameya rasteqîn ya helbestvanê îngilîzî derxe holê.

Namzetên serokkomarîya Fransayê pêşnîyazên xwe yên ji bo reformekirina pergala perwerdeyê zêde kirin. Ne ji xwe ve, têkoşîna li dijî bêkarîyê, kêmkirina newekhevîyan û heta carinan yekîtîya neteweyî kê elaqedar dike. Li Fransayê û li dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê hem li çepê û hem li rastê dersxaneyên dibistanan bi nirxên herî mezin ên siyasî hatine xemilandin. Lê belê gelo dibistan dikare bi rastî hertiştî bike?

Dema ku dîktatorîyek hildiweşe, em zorê didin xwe da ku fêm bikin ka çawa wê dikarî xwe li ser piyan bigire. Li Lîbya, Misir yan jî Tûnisê bersiva pirsê qismî di kontrolkirina bi rêkûpêk a ragihandinê de ye. Bi alîkarîya materyalê şirketên amerîkî û ewropî dayî wan. Van şirketan li wan deveran mişterîyên xwe ji kompleksan xilas dikirin û herweha erdekî ku dikarin lê teknolojîya xwe li qadeke mezin biceribînin, peyda dikir.

Kêlîya ku dewlet dev ji serwerîya xwe ya budçeyî berdidin û didin dest dezgehên di ser neteweyan re –nexasim yên ewropî– sosyolojîya dîrokî bi bîra me dixe ka di nav dînamîkên întegrasyonê de ji şidet û desteserkirina mal û milk çi heye.

Li alîyekî rewşeke aborî û civakî ya berê nehatîye dîtîn heye. Li alîyê din nîqaşeke giştî ya peritî heye, ku heta ku ji ber bi tenê alternatîveke di navbera siyaseta rastgir a şidandî û hişkbûna siyaseta çepgir de mayî, hatiye rûçikandin. Qada nîqaşên fermî çawa xwe bêsînor dike, bi kîjan mûcîzeyê bawerîya hindikahîyekê vediguhere "raya giştî"? Di dersên xwe yên li ser dewletê de yên sala 1990ê li Collège de Franceê dayî û vê mehê weke pirtûk çapbûyî, civaknas Pierre Bourdieu vê yekê rave dike.

Sala 1951ê Înternasyonala Sosyalîst (ÎS) çalakîyên xwe ji nû ve bi rêk û pêk kirin da ku "gelan ji girêdanan wan ya bi kesên navgînên hilberandinê di destê xwe de digirin, azad bike". Şêst salan piştre birêveberên wê tercîh dikin ku behsa "birêkûpêkkirina adil a bandorên globalbûnê yên zirarê didin" bikin. Jirêderketine hêdî ya ku helwêsta van "sosyalîstan" li hemberî hempîşeyên wan ên latîno-amerîkî nîşan dide.