Hüseyin Kartal

Kurd bi erka tayînker

Di çapemeniya anglosakson û di ya ereb û alman de jî, li ser rola damezrandina hikumetê, di krîzê de zêde mubalaxe hat kirin û ev yek wek rola tayînker (kingmaker) hat nivîsandin û nîşandayin.

Di realîteya polîtik ya Iraqa nû de, faktora kurd roleke girîng a zelal wergirtiye. Lê belê dîsa jî li gor bandora rewşên heyî, hêzên siyasî yên ereb li ser sîstema nû li Iraqê biryar didin. Eger rewşa hêzan û helwesta partiyên ereb daxwazên Kurdan bigirin ber çav, du tişt zelal dixuyên:

1. Têkiliya Kurdan bi hemû berendamên serokwezîriyê re ji normal heta baş bû.

Piştî jimartina dengên referanduma 9ê çileya 2011ê ya di bin çavdêrîya Neteweyên Yekgirtî (NY) de pêk hat, dê Başûrê Sûdanê ku bi piranî xiristîyan e, fermî serbixwe be. Di rastîyê de ji derveyî daxwaza cudaxwaziyê ya Bakûrê Misilman hîç tiştekî din tune ku şekil dide dewleta dahatû ya ji 5 milyonan. Khartoum di encama referandûmê de herî kêm sedî 60 beşdarîya hilbijartinan û sedî 51 deng ji bo cudaxwaziyê daxwaz dike da ku Sûdana Başûr mîna dewleteke serbixwe nas bike û pê re li ser bikaranîna kanîyên xwe yên petrolê bazarê bike.

Wisa dixuye ku di salên dawîyê de li serzemîna polîtîk li Kurdistan û dîasporayê derbarê Nasname û Netewe de veguherîneke paradîgmaya polîtîk dest pê kiriye.

Piştî ku li navendên gelek navçe û bajaran bi sedhezaran hemwelatîyên kurd tevlî xwepêşandanên Newrozê bûn, du rêxistinên girîng yên siyaseta kurd ên li Tirkiyeyê Partîya Aştî û Demokrasîyê (BDP) û Kongreya Civaka Demokratîk di 24ê adarê de kampanyayeke siyasî dan dest pê kirin. Bi vê kampanyaya nû ku bi navê raperîna sîvîl dest pê kir, BDP û DTKyê daxwazên xwe yên "perwerdeya bi zimanê dayikê", "serbestberdana girtîyên siyasî", "dawîlêanîna operasyonên leşkeri û siyasî" û "rakirina sînorê sedî 10 ya hilbijartinê" dan diyar kirin.

Di navbera tirk û kurdan de bilindbûna şidetê, hewldanên netêr jî, yên ji bo çareserîya pirsa kurdî dixe xeterê

Bihara erebî, siyaseta tirk a Rojhilatê Navîn xiste ber ceribandineke dijwar. Mînî-malîzekirina dijberîyên di stratejîya siyaseta derva ya wezîrê derva Davutoglu "siyaseta-sifir-pirsgirêk" a nakokîyê ya bi aktorên herêmî re bi nav dike, wiha dixuye ku wek destpêk bi temamî serkevtî nîne. Ev yek, ji ber ku Davutoglu awayekî siyaseteke derva ya hevkarîya bendeyî [Interdependence] rojane bi kar tîne, yanî ji xwezaya teorîyê bi xwe ye. Teorîya siyasetê ji mêj ve ye bala xwe dide ser girêdana hevkarîyê ku wek konsepta siyaseta derva bi helwêsta aktorên beşdar ve girêdayî ye.

Gengeşîya li ser rêya sêyem cara pêşî di roja me de nayê kirin. Ji alîyê dîrokî ve rêya sêyem bi destpêkirina dualîzmê, ji serdema Manîçêr (216 piştî zayînê) ve bû xwedîya girîngîyeke taybet, ji ber ku dualîzm rêyeke sêyem nabîne. Dabeşî di navbera baş û xirab, reş û spî, jêr û jor, çep û rast de tê kirin. Beşên din yên navber û derdorê nayên dîtin. Dîyanetên cîhanê yên mezin û îdeolojîyên siyasî yên piştî wê demê hewlê didin ku di bin vê nêrînê de pirsgirêkên civakî fêhm bikin û li gor wê jî, awayên jîyanê pêk bînin.

Pêşbazîya kevin a sedsalan ji bo serwerîya li ser Mezopotamyayê û veguherîna herêma kurdan ber bi xetereke nû ve

Lêşkerên Amerîka yên dawîyê dê bi serbilindî ji sînoran derbas bibin, şanaz li ser serfirazîya xwe… hewldanên leşkerî yên DYAyê dê bi vî awayî li Îraqê bi dawî bibin."

Serokê DYAyê Obama bi serokwezîrê Îraqê Malikî re, vekişandina dawî ya hêzên dagîrker ên DYA ji Îraqê wek "serfirazî" rave dike û desthilatdarên li qiraxa Dîjleyê xwe bi şanazî wek "rizgarker"ê serwerîya Îraqê berpêş dikin.

Şideta bi motîvasyona siyasî, bi gelek formên cuda, li her deverên cîhanê derdikeve holê. Îşkence, kujerî û şerên ku ji alîyê dewletê organîzekirî, her diçe hîn zêdetir dijberî beşên gelê sîvîl pêk tên, jîyana gelek mirovan bi dawî tê. Kesên ji taqîbatên bi vî awayî ku hîn li jîyanê mane û nifşên piştî wan, hîn piştre, bi piranî piştî gelek salên din jî, di bin bandora fîzîkî û derûnî ya (psîkolojîk) şidetê de êşê dikşşînin. Rewşeke gelemperî ya tirsnak û çavtirsandî dikare di dewletên bi vî awayî de bibe gumanbarîya têkilîya nav mirovan.